चिंतू - २

...ती बातमी वाचली आणि मला धक्का बसला.
कुणा शास्त्रज्ञानं उभी हयात घालवून तयार केलेल्या एका `मायक्रोक्लोन'चा फॉर्म्युला गायब झाला होता.
हा मायक्रोक्लोन हवेत विरघळून एखाद्याच्या श्वासावाटे शरीरात गेला, तर त्या मानवी शरीरातच दुसरा जीव तयार होणार होता...
सगळ्या जगाला धोक्याचा इशारा देणारी ती बातमी, माझ्या हातातल्या वर्तमानपत्राच्या डाव्या बाजूच्या पानावर, अगदी तळाला कुठल्यातरी कोपर्‍यात होती.
...ती वाचली, आणि माझा थरकाप झाला.
कोणता मायक्रोक्लोन असेल तो?...
त्याचा हवेत विरघळून माणसाच्या शरीरात प्रवेश करणारा हिस्सा जर माणसाच्या शरीरातच `घर' करणार असेल, तर असे किती जीव या मायक्रोक्लोनच्या हवेतल्या तरंगणार्‍या मायक्रोकणांच्या जाळ्यात सापडले असतील?...
समजा, त्या कणांनी माणसाच्या शरीरात प्रवेश करून नवा जीव माणसाच्या आत तयार झालाच, तर काय होईल?...
तो जीव काय करील?...
ज्या शरीरात तो तयार होईल, त्या शरीराचा ताबा घेण्याइतका तो शक्तिमान असेल?...
त्या मायक्रोक्लोनचे काय `गुण' असतील?
वेगवेगळ्या प्रश्नांनी घेरल्यामुळे मी आणखीनच चिंतातुर झालो.
अशीच बातमी जगाच्या मीडियाजालावर कुठे सापडते का ते शोधण्यासाठी मी `नेट' लावला...
सर्च इंजिनातून फिरताफिरता मला `क्लू' सापडला...
आणि मी `क्लिक' केलं...
आपण आपल्या घरे येणार्‍या वर्तमानपत्रात एका कोपर्‍यात वाचलेल्या त्या भयंकर बातमीनं, जगभर हलकल्लोळ माजवला होता, हे मला तेव्हा समजलं.
हा मायक्रोक्लोन हवेतून एखाद्याच्या शरीरात घुसला, तर तो मानवी देहाचा ताबा घेतो, आणि मग,...
तो माणूस `तो, त्याचा' राहात नाही...
असं काहीतरी त्या बातमीत होतं!
मग, हा बदललेला माणूस कसा असतो?
मी आणखी उत्सुकतेनं पुढे वाचू लागलो...
...आणि त्या दिवशी, चिंतूशी शेकहँड केल्यानंतर शरीरभर पसरलेलं, ते, लिबलिबीत, हिरवंकाळं, पुन्हा आतल्याआत घुसळतंय, असं मला व्हायला लागलं.
मी माऊस सोडून डोकं घट्ट पकडून बसलो...
नंतर हाताचं एक बोट नकळत नाकातही गेलं.
आणि, काळजीचं, चिंतेचं सावट माझ्या मनावर घट्ट दाटलं...
काय असेल हा मायक्रोक्लोनचा प्रकार?...
आपल्याला तर, सायन्सचं काडीचंही ज्ञान नाही...
मग आपण यात कशाला खोलात शिरतोय?
कुणी का असेना तो मायक्रोक्लोन, आपल्याला काय त्याचं?
... तरीही, माझे डोळे कॉम्प्युटरच्या स्क्रीनवरून झरझर सरकत होते.
हा मायक्रोक्लोन कुठल्यातरी एक सूक्श्म जंतूचा असल्याचं पटकन कुठेतरी दिसलं, आणि माझी नजर तिथं खिळली...
... या जंतूच्या संसर्गानं, मन पोखरायला लागतं.
आपल्याशी काडीचंही देणंघेणं नसलेल्या विचारांचे जंतू डोक्यात पिंगा घालायला लागतात.
माझ्या मनात एकदम काहीतरी लक्कन चमकलं...
म्हणजे, हा `चिंतातुर जंतू'... मी मराठीत त्याचं नामकरणही करून टाकलम, आणि `युरेक्का'च्या थाटात पुन्हा स्क्रीनकडे बघितलं...
... पुढच्या ओळी, वेड्यावाकड्या होऊन माझ्या डोळ्यासमोर नाचतायत, असं मला वाटायला लागलं...
डोक्यात तेच नाव पिंगा घालायला लागलं.
चिंतातुर जंतू...
मी हादरलो होतो.
आता शरीरातलं ते हिरवंकाळं, लिबलिबीत जोरजोरात घुसळायला लागलं होतं...
चिंतातुर जंतू... चिंतू?...
मला एकदम चिंतूची आठवण झाली, आणि मी शहारलो...
मी डोळे मिटून घेतले.
आता आपली यतून सुटका नाही...
मी भानावर आलो, तेव्हा खूप दमल्यासारखं वाटत होतं...
पण ते हिरवंकाळं, लिबलिबीत, घुसळायचं थांबलं होतं.
म्हणजे, माझा पुन्हा चिंतू होऊन गेला होता...
... त्या दिवशी बागेत, चिंतूनं शेकहँड केला, तेव्हा ते हिरवंकाळं शरीरात गेल्यासारखं मला वाटलं होतं.
तो `चिंतूसंसर्ग' असला पाहिजे...
...चिंतातुर जंतूंचा संसर्ग!
मी काँप्युटर बंद केला.

त्याच दिवशी संध्याकाळी मी पुन्हा बागेत गेलो.
बर्‍याच दिवसांनंतर... चिंतूला शोधायला...
वेड्यासारखा कोपराकोपरा भटकलो... पण तो कुठेच दिसत नव्हता.
दमून मी एका सिंगल बाकड्यावर बसलो...
आसपासची गर्दी आपल्या गतीनं ट्रॅकवर चकरा मारत होती.
माझं तिकडे लक्ष नव्हतं.
केसात बोट घालून मी नाकाच्या शेंड्याकडे टक लावली होती...
तेव्हढ्यात, समोरच्या बाकड्यावर बसलेला माणूस माझ्याकडे बघून हसतोय, असं मला वाटलं.
मी त्याच्याकडे बघितलं, त्याचं हसणं थांबलं होतं.
थंडपणानं मी उठलो, आणि त्याच्यासमोर उभा राहून शेकहॅंडसाठी हात पुढे केला...
त्यानंही काही न बोलता हात पुढे केला.
मला आतल्याआत काहीतरी घुसळल्यासारखं झालं, आणि मी त्याचा हात सोडला...
तोही उठला, आणि निमूटपणे बागेबाहेर पडला...
मी त्या सिंगल बाकड्यावर बसून त्याच्या पाठमोर्‍या आकृतीकडे पाहात होतो.
काय होणार आता त्याचं? मला काळजी वाटू लागली.
कोण असेल तो बिचारा?... कशाला केला आपण त्याला शेकहँड?... आता त्याचाही चिंतू होणार?...
चितातूर जंतू त्याच्याही शरीरात घुसळणार?...
मी जाम भेदरलो होतो.
काळजीनं, चिंतेनं माझं मन पोखरून चाललं होतं...
मी गदागदा मान हलवली, आणि उठलो...
घरी आलो.
दुसर्‍या दिवशी पुन्हा बागेत जायचं ठरवलं.

ठरल्याप्रमाणं दुसर्‍या दिवशी संध्याकाळी बागेत गेलो.
कालचा तो माणूस आधीच त्या सिंगल बाकड्यावर येऊन बसला होता.
..हातात एक वर्तमानपत्र होतं.
कुठल्यातरी एका बातमीवर त्याची नजर खिळली होती.
मी समोर येताच, त्यानं माझ्याकडे बघितलं...
पुन्हा आतल्याआत `ते' घुसळलं...
`कसं होणार या देशाचं?'... एका बातमीवर बोट ठेवत चिंतातुर स्वरात तो बोलला, आणि मी मान हलवून काळजीत बुडालो...
समोरच्या बाकड्यावर एकजण आमच्याकडे बघून चेष्टेनं हसत होता...
सिंगल बाकड्यावर बसलेल्या त्यानं हातातलं वर्तमानपत्र माझ्या हातात दिलं, आणि तो उठला...
शांतपणे चालत त्या माणसासमोर उभा राहिला.
त्या माणसाचं हसणं थांबलं होतं.
मी वर्तमानपत्र वाचत होतो...
खरंच, कसं होणार देशाचं?... मी काळजीत पडलो.
सहज वर बघितलं.
समोरच्या बाकड्यावर बसलेल्याशी `तो' शेकहॅंड' करत होता...
मी हसलो.
काय होणार आता त्याचं.
एक नवा जंतुसंसर्ग... चिंतूच्या जंतूंचं हे मायक्रोक्लोन आणखी किती जणांना ग्रासणार?...
मी चिंतातुर झालो होतो...

----

हॅप्पी चिल्ड्रेन्स डे...

दुपारची वेळ. रिक्षा पकडून मी स्टेशनवर आलो, आणि गाडीची वाट पाहात फलाटावर थांबलो.
पुढची हकीकत, मी जसं पाहात गेलो, तशीच्या तशी तुम्हाला सांगणार आहे...
अंधेरीच्या गजबजलेल्या रेल्वे स्टेशनवरचा सहा नंबरचा प्लॅटफॉर्म नेहमीसारखाच गर्दीनं खचाखच भरलेला. लांबून ट्रेन येताना दिसली, आणि मी मोबाईलवरचं मुलीशी बोलणं आटोपतं घेतलं. आज तिच्या शाळेत "चिल्ड्रेन्स डे' साजरा झाला होता. खूप मजा केली होती मुलींनी. आज शाळेतल्या सगळ्या शिक्षिकांनी मुलींसाठी करमणुकीचे कार्यक्रम केले. मुलींच्या टाळ्यांनी आणि "चिअर्स'नी आज शिक्षिका मोहरून गेल्या होत्या.
ट्रेन फलाटावर पोहोचली, आणि मी बोलणं अर्धवट तोडून खटाक्कन फोन बंद केला. गाडी पकडायच्या तयारीत "पोझिशन' घेतली. मुंबईतल्या बऱ्याच वर्षांच्या "अनुभवा'मुळे फलाटावर येऊन थांबण्याआधीच गाडी पकडायच्या "कले'त मी माहीर झालो होतो.
आजही, गाडी पुरती थांबण्याआधी मी विंडो पकडून "निवांत'ही झालो होतो...
गाडी थांबली, आणि फलाटावरचा गर्दीचा लोंढा दरवाजाशी जमा झाला. धावपळ करीत एकेकजण मिळेल त्या जागेवर बसत होता. गाडी भरली.
गाडी सुटायची काही मिनिटांची प्रतीक्षा सुरू झाली होती.
अचानक फलाटावर कलकलाट झाला.
सातआठ बायका आणि दोनचार पुरुषांचा एक घोळका सातआठ लहान मुलांना पुढे रेटत फलाटावरून सरकत होता. दहाबारा बायका धाय मोकलून रडत त्यांच्या मागून धावत होत्या... गाडीच्या डब्यात त्या मुलांना कोंबलं गेलं, आणि त्या बायका आणि पुरुषांनी दरवाजाशी भिंत तयार केली. रडत मागून आलेल्या बायकांनी डब्याच्या खिडकीशी गर्दी केली होती.
फलाटावर शिल्लक असलेली गर्दी पळापळ करून गाडी पकडायचं विसरली.
हा काय प्रकार असेल, त्याचे तर्क करीत फलाटावरची माणसं एकमेकांशी कुजबुजत होती.
बाहेरच्या गर्दीतल्या बायकांचं रडणं ऐकत गोंधळलेल्या त्या सातआठ लहान मुलांचाही एव्हाना बांध फुटला होता.
सगळा डबा रडण्याच्या भेसूर सुरांनी केविलवाणा झाला होता.
आतल्या बायका त्या मुलांना गप्प बसण्यासाठी दटावतानाच, खिडकीतल्या बायकांवरही दामटत होत्या.
"अभी चूप बैठो, नही तो तुम लोगोंकोही अंदर ले लेंगे'... एकीनं आपल्या "ठेवणीतल्या' आवाजात खिडकीतून बाहेर पाहात "दम' दिला, आणि खिडकीशी जमलेली बायकांची गर्दी धास्तावल्यासारखी दोन पावलं मागं सरकली.
डब्यातली हंबरडा फोडून रडणारी मुलंही, आतल्या आत मुसमुसू लागली.
त्या बायकांतल्याच एकीच्या मांडीवर बसलेली दोनतीन वर्षांची एक मुलगी पलीकडच्या खिडकीतून पलीकडून धावणाऱ्या गाडीकडे पाहात "टाटा' करीत होती...
आपण कुठे चाललोय, हे तिला माहीतच नव्हते.
आपल्याला आज रात्री आईबाप भेटणार नाहीयेत, याचीही तिला जाणीव नव्हती. कुणाच्या तरी मांडीवरून, गाडीच्या सीटवर बसून प्रवास करण्याच्या वेगळ्या अनुभवाचा आनंद तिच्या मासूम चोहऱ्यावरून ओसंडत होता.
रडणाऱ्या मुलांकडे पाहातही ती हसतच होती.
बाहेरच्या बायकांचं रडणं मात्र आता सगळ्यांनाच अस्वस्थ करीत होतं.
हा काय प्रकार आहे, तेच कळत नव्हतं...
कोण आहेत ही मुलं?
कोण होत्या त्यांना गाडीत कोंबणाऱ्या बायका आणि ते पुरुष?
बाहेर फलाटावर धाय मोकलून रडणाऱ्या बायका?
असे प्रश्‍न गर्दीच्या चेहऱ्यावर उमटवूनच गाडी सुटली, आणि पुन्हा फलाटावर एका सुरात हंबरडा फुटला...
मुलांनीही डब्यात गलका केला...
कुणी अविचारानं उडीबिडी मारू नये, म्हणून त्या पुरुषांनी दरवाजाशी घट्ट गर्दी केली.
मुलं नाईलाजानं जाग्यावर बसली होती.
डोळ्यातल्या पाण्याचे ओघळ त्यांच्या मळलेल्या गालांवर सुकले होते.
नाकातूनही धारा वाहात होत्या...
... गाडीनं वेग घेतला, आणि अचानक माझा फोन पुन्हा वाजला.
मुलीचाच फोन होता.
शाळेत साजऱ्या केलेल्या "चिल्ड्रेन्स डे'ची मजा सांगून संपली नव्हती.
मी फोन कानाला लावून हलकासाच रिस्पॉन्स देत तिचं बोलणं ऐकत होतो... काहीच बोलत नव्हतो.
कदाचित ते तिला समजलं असावं.
"जाऊ दे बाबा... संध्याकाळी तुम्ही घरी आल्यावर सांगेन...' असं म्हणत तिनंच फोन बंद केला, आणि मी पुन्हा त्या मुलांना न्याहाळू लागलो...
... दोनतीन स्टेशनं गेल्यावर, त्यांच्यातला एकजण माझ्याच शेजारी रिकाम्या झालेल्या सीटवर बसला.
हा काय प्रकार आहे, हे आता कळेल, अशी माझी खात्री झाली होती.
त्यांच्या गप्पा सुरू असताना मी उगीचच त्यावर रिऍक्‍ट होत होतो.
हे त्यांच्याही लक्षात आलं होतं.
मग कुणीही काहीही बोलला, तरी प्रतिक्रियेच्या अपेक्षेनं तो माझ्याकडं पाहातो, हे माझ्या लक्षात आलं.
मी कधी हसून, कधी मान डोलावून त्यांच्या बोलण्यावर माफक प्रतिक्रिया देत होतो.
त्याचा उपयोग झाला.
त्या हसण्यातून तयार झालेल्या ओळखीचा फायदा घेत मी एकाशी बोलणं सुरू केलं...
"कोण आहेत ही मुलं?' मी अनभिज्ञ चेहऱ्यानं त्याला विचारलं, आणि ती रेल्वे स्टेशनांवर भीक मागणारी, चोऱ्या करणारी, बूट पॉलिश करणारी मुलं आहेत, एवढं मला त्याच्या उत्तरावरून समजलं.
पुढच्या प्रश्‍नाचं उत्तर मी तर्कानं लढवलं होतं.
सरकारच्या बालसुधारगृहानं अशा मुलांना पकडून सुधारगृहात ठेवण्यासाठी फतवा जारी केला असणार, हे मी माझ्या पत्रकारितेच्या पेशातील अनुभवावरून ताडलं होतं.
"त्यांना मानखुर्दला नेणार?' मी थेट विचारलं, आणि "तो' चमकला.
"किती मुलांना पकडलंत आज?' माझ्या प्रश्‍नावर काय उत्तर द्यावं, या शंकेनं तो भांबावलेला स्पष्ट दिसत होता.
"आठ जणांना...' त्याच्या शेजारी बसलेला त्याचा सहकारीच माझ्या प्रश्‍नावर उत्तरला.
"फक्त अंधेरी, जोगेश्‍वरी आणि गोरेगावच्या फलाटांवरच आज "रेड' केली...' मी न विचारताच त्यानं मला पुढची माहिती पुरवली होती...
"मग त्या खिडकीबाहेर जमलेल्या बायका?...' माझा प्रश्‍न त्याला बहुधा अपेक्षितच होता.
"त्या या मुलांच्या आया... मुलांना भिका मागायला लावतात, चोऱ्या करायला लावतात... बूट पॉलिशच्या धंद्यात घुसवतात, आणि त्यांच्या कमाईवर दारू पितात...' तो कडवट तोंडानं बोलला.
आता या मुलांना बाल-गुन्हेगार म्हणून सुधारगृहात ठेवणार... पण खरे गुन्हेगार कोण?... ते, की त्यांना यात ढकलणारे... त्यांचे जन्मदाते... ते आता खिडकीतून पाहात रडतायत. मायेपोटी, की कमावणारे हात गेले म्हणून?... मी सुन्न झालो होतो.
`अरे पण आज कशाला पकडलंत त्यांना?... आज चिल्ड्रेन्स डे'... माझं बोलणं अर्धवटच राहिलं.
आजच काम करायची "ऑर्डर' होती...
"चिल्ड्रेन्स डे' वगैरे प्रकाराशी काही देणंघेणं नसल्याच्या चेहऱ्यानं तो उत्तरला.
"अजून कुठे केलीत कारवाई?' मी विचारलं.
"नाही. आज फक्त तीन स्टेशनांवर...' तो म्हणाला.
बाजूचा एक प्रवासी हे ऐकून हैराण चेहऱ्यानं आळीपाळीनं आमच्याकडे पाहात होता.
उद्विग्नपणे त्यानं मान हलवली.
तेवढ्यात, आमच्याच डब्यात एक लहान मुलगी हात पसरत पुढे आली.
तिच्या चेहऱ्यावर भिकाऱ्याच्या "धंद्या'ला आवश्‍यक असलेला "केविलवाणेपणा' पुरेपूर मुरला होता.
माझ्याशी बोलताबोलता त्यानं खिशात हात घातला, आणि रुपयाचं नाणं तिच्या पसरलेल्या हातावर ठेवलं.
"तिला पण घेऊन चल मानखुर्दला'... त्याचा सहकारी खदाखदा हसत तिच्याकडे पाहात बोलला, आणि त्या मुलीच्या चेहऱ्यावर अचानक वेगळेच बाव उमटले. केविलवाणा "केलेल्या' तिच्या चेहऱ्यावर अचानक भयाचं सावट दाटलं, आणि तिनं धूम ठोकली.
पण गाडी बरीच पुढे आली होती...
ती अंधेरीला असती तर?.. एक प्रश्‍न सहज मनाला चाटून गेला, आणि मी त्या मुलीकडं बघितलं.
त्याच डब्यात, पलीकडच्या कंपार्टमेंटच्या पॅसेजमध्ये थांबून ती भयभरल्या नजरेनं आमच्या डब्याकडे पाहात होती...
ती सुटल्याचा आनंद, आमच्या डब्यातल्या पोरांच्या रडवेल्या चेहऱ्यांवर उमटलेला मला स्पष्ट दिसला.
वीसपंचवीस मिनिटांच्या प्रवासातलं हे चित्र. जसंच्या तसं.
... गाडी वडाळ्याला आली, आणि पुन्हा सगळ्यांनी त्या पोरांना उठवून एकत्र केलं.
पुन्हा "डोकी' मोजली गेली.
मला "छशिट'ला जायचं होतं.
तरीही मीदेखील त्यांच्याबरोबर उठलो.
फलाटावर उतरलो, आणि खिशातला मोबाईल काढून घाईघाईनं फोटो काढायचा प्रयत्न करू लागलो. समोरून मानखुर्दकडे जाणारी गाडी येऊनही थांबली होती.
मुलांचा घोळका गर्दीत कोंबायच्या प्रयत्नातही त्यांच्यातले एकदोघंजण मला "पोज' देत होते.
मी "प्रेसवाला' आहे, हे त्यांनी ओळखलं होतं...
एकदोन निसटते फोटो माझ्या हाताला लागले, आणि ती गर्दी मानखुर्दला जाण्यासाठी गाडीत चढली...
मघाची ती छोटी मुलगी आता मला "टाटा' करत होती. मी कॅमेरा सरसावला, पण तोवर गाडी सुटली होती.
तिचा फोटो मला मिळालाच नाही.
मी "छशिट'कडे जाणाऱ्या गाडीसाठी फलाटावर उभा राहिलो.
मिनिटभरात गाडी आली, आणि मी चढून दरवाज्याशीच थांबलो.
"हॅप्पी चिल्ड्रेन्स डे बेटा'... प्रेमळ सुरात बाजूचा एक प्रवासी पलीकडच्या बहुधा आपल्या मुलाला म्हणाला, आणि त्यानं फोन बंद केला.
मीही विचार करत होतो.
मघाशी माझ्या मुलीनं, मला "चिल्ड्रेन्स डे'च्या गमती मोठ्या उत्साहानं सांगितल्या होत्या.
... पण, तिला "विश' करायचं राहूनच गेलं होतं...
---------------------

"चिंतू' -1

... अलीकडे तो मला बर्‍याचदा भेटतोय.
त्या दिवशीसुद्धा, मी त्याला पहिल्यांदा पाहिलं, तेव्हा तो कोण आहे, हे मला माहीत नव्हतं.
म्हणजे, त्याची आणि माझी आधी साधी ओळखपण नव्हती.
नेहेमीप्रमाणे त्या रविवारी संध्याकाळी मी चक्कर मारायला बाहेर पडलो, तेव्हा गार्डनच्या एका कोपऱ्यातल्या सिंगल बाकड्यावर तो बसलेला होता.
तिथं आणखीही माणसं बसलेली होती. म्हणून मी काही वेगळ्या नजरेनं त्याच्याकडं मुद्दाम बघितलं नव्हतं.
ट्रॅकवरून दुसरी फेरी मारताना, पुन्हा तो मला दिसला.
डोक्‍यावरचे केस बोटाभोवती गुंडाळत आणि दोन्ही डोळ्यांनी केसांची ती बोटाभोवतीची एकट बट बघण्याच्या प्रयत्नांत तो पुरता गढून गेला होता.
मला थोडसं हसू आलं... पुढची फेरी येईपर्यंत तो माझ्या डोळ्यासमोर होता.
दुसऱ्यांदा मी तिथं आलो, तेव्हा त्याचं उजव्या हाताचं आगठ्याशेजारचं बोट नाकात होतं.
दोन्ही डोळे नाकाच्या शेंड्याकडे लावून तो नाकातलं बोट फिरवत होता.
थोडंसं किळसवाणं होत मी त्याच्याकडं बघितलं.
त्याला त्याचा पत्ताच नव्हता. त्याचं बोट फिरतच होतं.
पुढच्या फेरीच्या वेळी, तो दोन बोटांनी काहीतरी गुंडाळत, लांब कुठेतरी पाहात होता.
...एकदम त्यानं हातातलं "ते' जोरात आपटल्यासारखा हावभाव केला, आणि मान जोरजोरात हलवली... अचानक दोन्ही हातांनी डोकं गच्च धरून ते गदागदा हलवायला सुरुवात केली.
माझा वेग मंदावला.
त्याच्याकडं पाहात मी बाजूच्या बाकड्यावर जाऊन बसलो.
... आणि त्यानं झटक्‍यात मान वळवून माझ्याकडं बघितलं.
मी त्याच्याकडेच पाहात होतो. त्याची नजर माझ्या डोळ्यात स्थिरावताच मी उगीचच त्याच्याकडे बघून हासलो.
त्या हसण्यात ओळख नव्हती. असलाच, तर थोडासा गंमतीचाच मूड होता...
त्याचे डोळे चमकतायत, असं मला उगीचच वाटलं. आणि माझे पसरलेले ओठ एकदम तिथंच थांबले. पण नजर एकदम बाजूला हटवणं शक्‍य नव्हतं. माझ्या नजरेतच त्यानं डोळे खुपसून ठेवले होते.
मी कावराबावरा झालो.
आता माझ्या हसण्यातला गंमतीचा मूड गेला होता. मी कसनुसं हसत त्याच्याकडं बघितलं.
...आणि माझ्याकडे पाहात तो हसला. मी भयानक कावराबावरा झालो होतो.
तो डोळे रोखून माझ्याकडे पाहात होता.
पुन्हा त्यानं हात झटकला, आणि तो जागेवरून उठला... माझ्याच दिशेनं त्यानं चालायला सुरुवात केली..
गार्डनमधली गर्दी एका लयीत आपापल्या ट्रॅकवरून पुढे सरकतच होती.
कुणाचच आमच्याकडे लक्ष नव्हतं.
त्या क्षणी, आपण अगदी एकटेएकटे आहोत, असं मला वाटलं.
ट्रॅकवरून वेगानं चालतानासुद्धा मला घाम आला नव्हता.
तो संथपणे चालत माझ्याकडे येत होता, आणि आपण घामाघूम होतोय, ते मला जाणवत होतं.
माझ्या बाकड्यावरच्या शेजारच्या जागेजवळ येऊन तो थांबला, आणि त्यानं आपली नजर पुरती माझ्या डोळ्यात खुपसली. मी हडबडलो होतो.
आता माझ्यावरची नजर न हटवता तो शेजारी बसला होता.
कुणीतरी रोखून धरल्यासारखा मी स्तब्ध झालो होतो... आसपास एवढी गर्दी असतानाही, ते एकटेएकटेपण मला अस्वस्थ करत होतं.
मी आता पुरता त्याच्या "ताब्यात' गेलो होतो.
डोक्‍यावरचे विस्कटलेले केस मानेच्या वाकड्यातिकड्या झटक्‍यानं मागे करून तो पुन्हा सगळं तोंड उघडून विचित्र हसला, आणि अचानक त्याच्या चेहऱ्यावरचे भाव पुन्हा बदलले. मघाशी, पहिल्या फेरीत मला दिसला, तसाच तो पुन्हा दिसत होता.
त्याचा चेहेरा, मान, नजर माझ्याकडे होती, पण तो आता माझ्या डोळ्यात पाहात नव्हता... तो कुठे पाहातोय, तेच मला कळत नव्हतं. तरीही, मी मात्र त्याच्याकडेच पाहात होतो.
एकदम आमची पुन्हा नजरानजर झाली, आणि काहीतरी विचित्र होतंय, असं मला वाटायला लागलं...
अचानक मला कुठल्यातरी भीतीनं घेरलं होतं.
माझ्याकडे पाहातच तो उठला, आणि विचित्र हासत त्यानं हात पुढे केला...
माझा नाईलाज झाला होता.
"मी चिंतू'... घोगऱ्या आवाजानं तो बोलला.
मी नाईलाजानं हात पुढे करून त्याच्याशी शेकहॅंड केला, आणि लिबलिबित, हिरवंकाळं, काहीतरी तळव्यातून शरीरभर पसरल्यासारखं मला वाटलं.
चिंतूनं माझ्या हातात हात घट्ट गुंफून ठेवला होता...
पुन्हा एकदा आमची नजरानजर झाली. आता माझी नजर थंड झाली होती...
मी हात तसाच ठेवून चिंतूच्या डोळ्यात पाहिलं...
आणि हात सोडवून चिंतू लांब झाला... माझ्याकडे पाहातच तो हळूहळू चालू लागला... आणि दिसेनासा झाला.
मी भयानक अस्वस्थ झालो होतो...
कोण असेल हा चिंतू?...
कशासाठी त्यानं माझ्याशी हात मिळवला असेल?...
तो माझ्याकडे बघून तो असा विचित्र हसत का होता?... काय करत असेल तो?...
तिथं अगोदर कधी दिसला होता का आपल्याला?...
त्याच्यासोबत आणखी कुणी होतं का त्यावेळी?...
काय करतो तो?...
आणखी कुणी ओळखत असेल का त्याला?...
चिंतू दिसेनासा झाला, तरी माझ्या मनात तो घर करून बसला होता...
नंतर रात्री मला झोपच लागली नाही. सारखा तो चिंतूच डोक्‍यातून डोकावत होता...
... सकाळी कधीतरी मला जाग आली, तेव्हा माझं डोकं भयंकर जडावलं होतं.
काही मिन्टं मी तसाच बेडवर बसून राहिलो.
आधी कधीच असं झालं नव्हतं... मी गदागदा डोकं हलवलं, आणि पुन्हा मला एकदम चिंतूची आठवण झाली...
काल त्याच्या स्वतःशीच डोकं हलवण्याच्या कृतीचं मला हसू आलं होतं. त्यामुळेच मी त्याची खिल्ली उडवत त्याच्याकडे बघून हसलो होतो.
आज मात्र...
घाबरून मी दोन्ही हातांनी घट्ट डोकं धरलं...
... आणि विचार करू लागलो...
नकळत माझी बोटं डोक्‍यावरच्या केसांमध्ये खुपसली गेली होती. एक बट धरून मी बोटाभोवती फिरवत होतो...
मनात विचारांचं काहूर माजलं होतं...
फक्त तो चिंतूच डोळ्यासमोर दिसत होता...
हवेतच हात हलवून आपण काहीतरी फेकल्यासारखं केलं, ते मला नंतर लक्षात आलं.
माझा पुरता "चिंतू' झाला होता...
काल त्याच्याशी शेकहॅंड करताना शरीरातून सरसरलेलं ते हिरवंकाळं लिबलिबीत, पुन्हा एकदा आतल्याआत घुसळतंय, असं मला वाटलं...
मी स्वतःशीच विचित्र हसलो, आणि उठलो...
यंत्रासारखा बेसीनवर जाऊन ब्रश करून मी टेबलवर बसलो... पेपर उघडला, आणि समोरची बातमी वाचून मला धक्का बसला...
माझी नजर त्या बातमीवर खिळली होती. पण एक अक्षरही डोळ्यातून आरपार जात नव्हतं...
मी विचारात गढलो होतो...
अस्वस्थ झालो होतो... मनात चिंतेचं काहूर माजलं होतं...
काय होणार पुढे?...

गुरुपूजन!

गुरुपूजन!
आतमध्ये टाळ्यांचा कडकडाट झाला, आणि शाळेचं कॅन्टीन चालवणारा महाराज खांद्यावरच्या कळकट टॉवेलला हात पुसत धावतच हॉलच्या दरवाज्याशी आला.
हॉलमध्ये टाळ्या वाजतच होत्या, आणि स्टेजवर राणे सरांच्या पायावर डोकं ठेवून तो बराच वेळ तसाच बसला होता...
महाराजला हेच दृश्‍य अपेक्षित होतं.
काही वेळानं टाळ्या थांबल्या. खचाखच भरलेल्या हॉलमध्ये केवळ शांतता पसरली होती.
... आणि सगळ्यांचे डोळे पाण्यानं भरले होते.
राणे सरांच्या पायावर डोकं ठेवून त्यानं सरांची पावले हातांनी गच्च धरली होती, आणि तोही मुसमुसून रडत होता.
पण त्या रडण्याला दुःखाची जराशीदेखील छटा नव्हती.
राणे सरांनी त्या अवघडलेल्या स्थितीतच डोळ्यांवरचा चष्मा काढून कोटाच्या खिशातल्या रुमालानं आपले डबडबलेले डोळे पुसले, आणि अगोदरच वयोमानानं वाकलेलं आपलं शरीर आणखी वाकवून पायावर झुकलेल्या त्याला थरथरत्या हातांनी त्यांनी उठवलं...
आता तोही सावरला होता. उठून त्यानं राणे सरांना घट्ट मिठी मारली, आणि तोवर फक्त गहिवरलेल्या सभागृहातल्या सर्वांचाच बांध फुटला.
राणे सरांच्या गळ्याला घट्ट मिठी मारून तो उभा होता.
स्टेजवरच्या खुर्च्यांवर बसलेले सगळेच स्तब्ध, स्तब्ध झाले होते.
कोपऱ्यावरच्या खुर्चीत बसलेल्या श्रोत्री बाईंनी हलकेच आपली खुर्ची मागे सरकवली, आणि थकल्या पावलांनी चालत त्या या दोघांच्या जवळ आल्या. हलक्‍या हातांनी राणे सरांभोवतीची त्याची मिठी त्यांनी सोडवली, आणि डोळे पुसत त्या पुन्हा आपल्या खुर्चीवर येऊन बसल्या.
आणि इतका वेळ केवळ गहिवर भरलेल्या त्या सभागृहाचा बांध फुटला.
फक्त अश्रूंचीच सोबत असलेल्या त्या स्तब्धतेत आता हलकेसे हुंदकेही ऐकू येत होते...
जराशानं जड पावलांनी राणे सर आपल्या खुर्चीवर बसले, आणि सभागृहाकडे पाहून मान झुकवत विनयशील नमस्कार करून तोही स्टेजवरून खाली उतरला. सभागृहातल्या मागच्या एका रांगेतल्या आपल्या खुर्चीवर जाण्यासाठी खुर्च्यांच्या गर्दीतून वाट काढत असताना, सगळ्यांच्या माना त्याच्या गतीने मागेमागे होत होत्या...
दरवाज्यातच उभ्या असलेल्या महाराजनं आपले पाणावलेले डोळे खांद्यावरच्या टॉवेलनं टिपले, आणि स्वतःशीच जोरजोरात मान हलवत तो कॅंन्टीनमध्ये परतला.
कॅन्टीनमध्ये फारशी गर्दी नसली, की महाराज कोपऱ्यातल्या एका बाकड्यावर जाऊन एकटाच बसायचा.
त्या वेळी त्याचं कुणाकुणाकडे लक्ष नसायचं...कुठल्यातरी आठवणीत हरवून गेल्यासारखं, शून्यात नजर लावून बसलेल्या महाराजाचे डोळे तेव्हा मध्येच चमकायचे, कधी तो स्वतःशीच खुदकन हसायचा, आणि अचानक त्याच्या रापलेल्या चेहऱ्यावर दुःखाची एखादी सुरकुतीही उमटायची...
कॅन्टीनच्या त्या कळकट कोपऱ्यातल्या त्या बाकड्यानं गेली कितीतरी वर्षं महाराजाला त्या एकटेपणात जिवाभावाची साथ दिली होती.
त्याच्या मनात उमटणाऱ्या आठवणींच्या लहरी अगदी जवळून पाहिल्या होत्या...
ओठावर नुकती मिसरूड फुटलेली असताना कधीतरी गावाकडून आलेल्या या पोराच्या ओठावरच्या मिशा आता पांढऱ्याफटक झाल्या होत्या.
तेव्हा शेगडीखालच्या विस्तवाला पंख्यानं वारा घालत आग फुलविताना त्याच्या डोळ्यात उमटणारी चमक आता इतक्‍या वर्षांनंतर काहीशी विझत चालली होती...
आज मात्र महाराज काहीतरी वेगळाच वाटत होता.
बऱ्याच दिवसांनी त्याच्या डोळ्यांतली ती चमक जागी झाली होती...
हॉलमधून येऊन त्या नेहमीच्या बाकड्यावर बसल्यावर एकदाच त्यानं डोळे पुसले, आणि तो स्वतःशीच हसला...
ेत्याची नजर नेहमीसारखीच पलीकडच्या कोपऱ्यात खिळली...
भूतकाळाच्या पट त्याच्या डोळ्यासमोरून स्पष्टपणे सरकत होता...
आजचा दिवस त्याच्यासाठी काहीतरी वेगळाच आनंद घेऊन आला होता...
-------- ----------- -----------
तो इथं आला, तेव्हापासून आजवर कितीतरी मुलं या शाळेत शिकून बाहेर पडली होती.
महाराजच्या हातचा चहा हा त्यातल्या अनेकांचा आजही "वीक पॉईंट' होता.
अजूनही कधीकधी कुणी माजी विद्यार्थी शाळेत आले, की आवर्जून महाराजला भेटत. त्याच्या त्या चहाच्या चवीचा पुन्हा अनुभव घेताना सुखावलेल्या त्यांच्या चेहऱ्याकडे पाहाताना महाराजही आतून कुठंतरी सुखावून जायचा..
... आजही, हॉलमधला तो कार्यक्रम सुरू व्हायच्या अगोदर महाराजच्या जुन्या आठवणींना उजाळा मिळाला, आणि महाराज सुखावला.
शाळेच्या माजी विद्यार्थ्यांनी आयोजित केलेल्या मेळाव्यामुळे आज महाराजला त्याच्या जिव्हाळ्याचे अनेकजण कितीतरी वर्षांनी पुन्हा भेटले होते...
मेळाव्याला आलेल्या सगळ्यांचीच पावलं सभागृहाआधी कॅंन्टीनकडे वळली होती.
या सुखाच्या क्षणांनी महाराजच्या आठवणींच्या कप्प्यात आनंदाचा नवा शिडकावा केला होता.
आस्थेनं त्याची विचारपूस करणाऱ्यांमध्ये कुणी महाराजच्या अगदी सुरुवातीच्या दिवसांतल्या आठवणींना उजाळा देत होते, तर कुणी अगदी अलीकडच्या गमती आठवत महाराजशी हास्यविनोद करीत होते.
कार्यक्रम सुरू व्हायच्या आधी कितीतरी जण महाराजला भेटून गेले होते... कित्येक वर्षांनंतरच्या भेटीनंतरही, अनेकांशी ओळख पटल्यानं महाराज आनंदून गेला होता.
कार्यक्रम सुरू होत असल्याचं सांगत एक शिपाई कॅंन्टीमध्ये आला, आणि कॅंन्टीनमधली गर्दी पांगली.
महाराजनंही सगळ्यांना हसतमुखानं निरोप दिला, आणि कोपऱ्यातल्या आपल्या नेहमीच्या बाकड्याकडे त्याची पावलं वळली...
.... आणि बाकड्यापाशी येताच तो थबकला!
त्याच्या त्या बाकड्यावर कुणीतरी अगोदरच एकटाच, महाराजसारखीच, कोपऱ्यात कुठेतरी नजर खिळवून बसलेला होता.
त्याच्या कपड्यांवरून, आणि व्यक्तिमत्वावरून, सुखाची सारी शिखरं त्याच्या पायाशी असावीत, हे चटकन लक्षात येत होतं.
महाराज पुढं झाला, आणि त्यानं त्या व्यक्तीला आदबीनं नमस्कार केला.
आपल्याच विचारत गढलेल्या त्या व्यक्तीनं महाराजकडे बघितलं, आणि बाकड्यावरच बाजूला सरकून महाराजला बसायची खूण केली.
क्षणभरासाठीच महाराज अवघडला.
आणि त्यानं त्या व्यक्तीच्या डोळ्यात खोलवर बघितलं... कुठेतरी ओळखीची खूण पटली. नक्की आठवत नव्हतं, पण या सुखवस्तू चेहऱ्यातल्या बालपणीच्या खुणा आपल्या नात्याच्या आहेत, असं महाराजला वाटत होतं.
थोडासा धीटाईनंच महाराज हलकेच त्याच्या बाजूला बाकड्यावर बसला आणि त्या व्यक्तीकडे बघून त्यानं अविश्‍वासानं, पण ओळखीच स्मित केलं...
कपाळावरची भरदार रुपेरी झुलपं मानेच्या झटक्‍यानंच मागं करत त्या व्यक्तीनं महाराजच्या पाठीवर जोरदार थाप मारली, आणि एकदम ओळख पटली...
महाराज नुकताच कॅंन्टीनमध्ये कामाला लागला होता...
त्याच दिवसांत, शाळेतला एक मुलगा, नेहमी जेवणाच्या सुट्टीत कॅंन्टीनमध्ये यायचा.
गल्ल्यावरच्या मालकानं खूण केली, की महाराजच त्याच्यासमोर उसळपावची प्लेट ठेवायचा...
काही न बोलता हा मुलगा ती प्लेट संपवायचा, आणि उठून निघून जायचा...
काऊंटरवरच्या मालकानं कधीही त्याच्याकडे पैसे मागितले नव्हते.
महाराजला याच गोष्टीचं नेहमी आश्‍चर्य वाटायचं, आणि उसळपाव संपवून बाहेर पडणाऱ्या त्या गरीब, केविलवाण्या मुलाच्या पाठमोऱ्या आकृतीकडे तो दिसेनासा होईपर्यंत पाहात महाराज तसाच उभा असायचा.
गल्ल्यावरचा मालक ओरडला, की महाराजचे हात कामाला लागायचे...
असे कितीतरी दिवस गेले.
तो मुलगा वर्षागणिक मोठा होत होता.
त्याची भूक वाढत होती.
एकादी उसळपावची प्लेट त्याची वाढती भूक भागविण्यासाठी पुरेशी नाही, हे ओळखून गल्ल्यावरच्या मालकाने त्याच्यासाठी दुपारच्या वेळी "थाळी'ची सोय केली होती.
तो आला, की महाराज थाळी भरून त्याच्यासमोर ठेवत असे.
नेहमीसारख्याच निमूटपणाने जेवण करून तो तसाच बाहेर पडत असे.
त्याच्या पाठमोऱ्या आकृतीकडे पाहात स्तब्धव्हायची महाराजची सवय तेव्हाही तशीच होती. मालक ओरडला, की महाराजचे हात कामाला लागत...
...अकरावी पास झाल्यानंतर एकदा हा मुलगा मुद्दाम कॅंन्टीनमध्ये आला होता, तेही आज महाराजला आठवलं...
त्या वेळी आपल्या हातानं महाराजच्या तोंडात पेढा भरवताना, त्याच्या डोळ्यात दाटलेलं पाणी पाहून महाराज उगीचच गलबलून गेला होता.
इतक्‍या वर्षांत कधीही एकमेकांशी संभाषण झालं नव्हतं, तरीही आपलं काहीतरी नातं परस्परांशी जुळलंय, याची त्या क्षणानं त्या दोघांना जणू खात्रीच पटली होती.
आज पाठीवर थाप पडताच, महाराजला पेढा भरवतानाचा तो आठवला, आणि आणखी जवळ सरकत त्यानं त्या व्यक्तीला "सलाम' केला...
आज प्रथमच ते दोघं एकमेकांशी बोलणार होते.
... हॉलमधला कार्यक्रम बहुधा सुरूही झाला होता.
"महाराज, आज मी तुला काहीतरी विचारणार आहे. काहीही लपवून न ठेवता तू मला ते सांगितलं पाहिजेस'... महाराजच्या डोळ्यात आपली धारदार नजर मिसळत ती व्यक्ती महाराजला म्हणाली, आणि महाराजनंही, सहजपणे, नकळत होकारार्थी मान हलविली.
"तुला आठवतंय? मला तू रोज उसळपाव, थाळी द्यायचास... मालकानं कधीही पैसे मागितले नव्हते... कोण देत होतं ते पैसे?'..
त्याच्या त्या थेट, अनपेक्षित प्रश्‍नानं महाराज एकदम चमकला. त्याची मान खाली गेली.
बोलावं की नाही, हा संभ्रम त्याच्या चेहऱ्यावर स्पष्ट उमटला होता.
त्यानं पुन्हा महाराजच्या पाठीवर हात फिरवला, आणि त्याचा पेढा भरवतानाचा चेहरा महाराजच्या डोळ्यासमोर आला.
ते जुनं नातं पुन्हा जागं झालं होतं.
"राणे सर...' कसंबसं महाराज बोलला, आणि त्यानं मान फिरवली.
त्या व्यक्तीनंही झटक्‍यात महाराज पाठीवरचा हात मागं घेतला.
कॅंन्टीनमध्ये त्या क्षणाला ते दोघंच होते.
दोघांच्याही डोळ्यातून अचानक धारा वाहू लागल्या होत्या..
पुन्हा शब्दांचा संवाद खुंटला... ते दोघं केवळ एकमेकांचा हात हातात पकडून स्तब्ध बसले होते...
काही वेळानंतर तो भानावर आला... महाराजचा हात सोडवून घेत त्यानं एकवार हलकंसं हसून महाराजच्या खांद्यावर प्रेमानं थोपटलं, आणि झपाट्यानं तो बाहेर पडला...
--------- ----------- ---------
तो हॉलमध्ये आला, तेव्हा भाषणं सुरू होती.
माजी विद्यार्थी शाळेसोबतचं आपलं नातं हळुवारपणे जागं करत होते...
मधूनच हास्याचे फवारे उमटत होते, मध्येच कधी कुणाच्या हळव्या जाणीवा जाग्या होत होत्या...
टाळ्यांचा कडकडाट होत होता...
संथपणे चालत तो हॉलमध्ये आला, आणि मागच्या रांगेतल्या एका रिकाम्या खुर्चीत त्यानं जागा पकडली.
मिनिटभर बसल्यानंतर तो आणखीनच अस्वस्थ झाला होता.
त्यानं आजूबाजूला पाहिलं. कुणाचीच ओळख पटत नव्हती...
एक भाषण संपलं, आणि टाळ्या संथ होताच तो जागेवरच उठून उभा राहिला.
शाळेतल्याच सवयीनं त्यानं जागेवरूनच हात उंचावला.
स्टेजवरून कुणीतरी त्याचा उंचावलेला हात बघितला, आणि सगळे स्तब्ध झाले...
"सर, मला बोलायचंय'... भारावल्या आवाजात तो बोलला.
आणि स्टेजवर मधोमध बसलेल्या व्यक्तीनं- तोही शाळेचा माजी विद्यार्थीच होता- त्याला परवानगीही दिली.
दमदार पावलं टाकत तो स्टेजपर्यंत आला, आणि पायऱ्या चढण्यूार्वी त्यानं पहिल्या पायरीवर मस्तक टेकवलं.
सारं सभागृह शांत, स्तब्ध होतं.
तो माईकसमोर आला. त्याच्या भरीव व्यक्तिमत्वाची छाप सभागृहावर पडल्याचं जाणवत होतं.
स्टेजवर बसलेल्या सर्वांकडे पाहात मंद हास्य करून त्यानं नमस्कार केला, आणि बोलायला सुरुवात केली.
"...मराठवाड्यातल्या एका खेड्यातून मी मुंबईला मामाकडे शिकण्यासाठी आलो, तेव्हा मी जेमतेम बारा वर्षांचा होतो. हातावरचं पोट असलेल्या मामाच्या घरात डोईवरचं छप्पर मिळालं, हेच तेव्हा माझ्यासाठी खूप काही होतं... मी खूप सुदैवी होतो. कारण मला मुंबईत येताच या शाळेत ऍडमिशन मिळाली होती...'
बोलताबोलता तो क्षणभर थांबला. बहुधा पुढचे शब्द जोडण्यासाठी तो मन घट्ट करत असावा.
सभागृह स्तब्ध होतं.
"शाळेत, मधल्या सुट्टीत सगळी मुलं घरून आणलेले डबे खायची, तेव्हा मी कुठल्यातरी कोपऱ्यात लपून राहायचो... त्यांचे डबे बघितल्यावर उगीचच भूक जागी व्हायला नको, असं सारखं वाटायचं... पण ते व्हायचंच... मग तिथंच रडत बसायचो... एकदा मला आपल्या कॅंन्टीनच्या मालकानं बोलावलं, आणि उसळपाव दिला...'
आता हॉलमधल्या हास्यविनोदाच्या वातावणाला ेक वेगळीच किनार मिळाली होती.
तो बोलत होता...
"त्या दिवशी मी अक्षरशः आधाशासारखा तो उसळपाव संपवला... मुंबईत पहिल्यांदाच, उपाशी, भुकेल्यापोटी मिळालेल्या त्या उसळपावच्या प्लेटनं मला भरभरून समाधान दिलं होतं... मी ती प्लेट संपवली, आणि उलट्या मनगटानं तोंड पुसत तसाच बाहेर पडलो...
त्या दिवसानंतर रोज कॅंन्टीनमध्ये मला उसळपाव मिळत होता.
मी मोठा होत गेलो, तशी माझी भूकही वाढत गेली... तेव्हा मला थाळी मिळत होती...
त्या थाळातलं अन्न खाऊन मी या शाळेतून बाहेर पडलोय... आज मी जिथे आहे, तिथून रोज मागे वळून पाहातो... शाळेतल्या त्या दिवसांचं ऋण आजही त्यामुळे जिवंत आहे. त्यामुळेच, मी वर्षानुवर्षं अस्वस्थ आहे...'
तो बोलत होता, आणि समोरच्या गर्दीतून त्याच्याशी ओळख पटल्याचे काही सूर सभागृहात घुमले...
"आज माजी विद्यार्थ्यांचा मेळावा आहे, असं समजलं, आणि त्या अस्वस्थतेनं मला या कार्यक्रमात ओढून आणलं...'
आणि त्यामुळेच, माझी वर्षानुवर्षांची अस्वस्थताही संपली...
ती उसळपावची प्लेट आणि ती थाळी, यांमुळे मी आज इथवरचा, माझ्या आयुष्यातला यशाचा पल्ला गाठलाय...
पण मला घास भरवणारा तो अज्ञात कोण होता, याच्या शोधात मी स्वतःशीच जळत होतो...
राणे सर, तुम्ही थोडं पुढं यावं, अशी माझी तुम्हाला नम्र विनंती आहे...'
त्याचं हे वाक्‍य संपलं, आणि सभागृह पुन्हा आणखी स्तब्ध झालं...
राणे सरांच्या डोळ्यातून एव्हाना अश्रुधारा सुरू झाल्या होत्या...
थरथरत्या शरीरानं राणे सर खुर्चीतून उठून पुढे आले.
पुढचा क्षण केवळ अवर्णनीय होता...
काही मिनिटे तशीच गेली...
सारे काही स्तब्ध, स्तब्ध होते...
तिथं भाषणं नव्हती, टाळ्याही नव्हत्या...
राणे सर आणि "तो' एकमेकांना आसुसल्यासारखे कुरवाळत होते...
समोर अवघे सभागृह अक्षरशः "पाझरत' होते...
श्रोत्री बाईंनी उठून मोठ्या कष्टानं, जडपणे तो क्षण संपवला...
दरवाज्यातून तो क्षण पाहणाऱ्या "महाराज'नं आपल्या खांद्यावरच्या कळकट टॉवेलनं डोळे पुसले आणि तो मागं वळून त्या बाकड्यावर बसला.
एकटाच!
...........