`स्टोरी'चं नवं पान! .

तिचं अस्तित्व `आपल्या जगा'पासून केव्हाच वेगळं झालंय...36 वर्षांपूर्वी जिवंतपणाच्या सगळ्या संवेदना हरवलेली अरुणा शानभाग सध्या पुन्हा चर्चेत आली असली, तरी त्या चर्चेचे वारे तिच्या आसपासदेखील पोचलेले नाही... `ती जिवंत आहे', एवढंच `केईएम'चे वैद्यकीय अधिकारी सांगतात. आता हे प्रकरण न्यायप्रविष्ट झाल्याने तिचं एकटेपण आणखी `कडेकोट' झालं आहे... `केईएम'च्या एका निर्जन कोपऱ्यातल्या `बेड'वर एकाकीपणे तिची देखभाल करणारे कर्मचारी आणि रुग्णालय प्रशासनाचे अतिवरिष्ठ अधिकारी वगळता, अन्य अनेकांना ती कुठे आहे हे माहीतदेखील नाही... अनेक परिचारिका आणि रुग्णालयाच्या वैद्यकीय महाविद्यालयात `डॉक्‍टरकी'चे धडे गिरविण्यासाठी शिकतानाच वेगवेगळ्या वॉर्डांमध्ये गळ्यात "स्टेथो' अडकवून `ड्यूटी' करणाऱ्या अनेक नवख्या डॉक्‍टरांना तर अरुणा शानभाग हे नाव आज पहिल्यांदाच माहीत झालंय... ... आज अरुणाच्या `स्टोरी'चा `नवा अंक' सुरू झाला, म्हणून माझी पावलेही उत्सुकतेने `केईएम'कडे वळली. अरुणाला `ठेवलेल्या' त्या वॉर्डच्या आसपास तिच्या `अस्तित्वा'च्या काही खाणाखुणा असतील, तर त्या अनुभवाव्यात असं वाटत होतं. पण `प्रशासना'नं तिथं पोहोचू दिलंच नाही... अरुणानं जगावं, की मरावं, हे जर प्रसार माध्यमं ठरवणार असतील, तर त्यांच्यातल्या कुणावर अशी वेळ आल्यावर आम्ही काय करावं, असा थेट प्रश्न प्रशासनाच्या एका वरिष्ठानं `घुसवला', आणि मी गप्प होऊन बाहेर पडलो... आवारातल्याच `मेडिकल कॉलेज'चे काही स्टुडंटस घोळक्यानं गप्पा मारत आसपास फिरत होते... एका घोळक्यापाशी मी थांबलो, आणि अरुणाची चौकशी केली... त्यांच्या चेहेर्‍यावरची प्रश्नचिन्हं मला स्पष्ट दिसली... पण आजच ती `स्टोरी' छापून आल्यानं काहींना लगेच उलगडाही झाला, आणि अनेकांनी केवळ खांदे उडविले... मी तिथून निघालो, आणि एका काहीश्या एकाकी व्हरांड्यात उभा रहिलो... समोरून एक काहीशी वयस्क, रिटायरमेंटकडे झुकलेली नर्स येताना दिसली... मी तिला थांबवलं, आणि पुन्हा अरुणाविषयी विचारलं... क्षणभर तिच्या डोळ्यात वेदनेची झाक उमटलेली मला जाणवली, पण ती सावरली... मानेनंच नकार देत ती पुढं निघाली... मी पुन्हा तिला थांबवलं. `तुम्ही पाहिलेलंत तिला?' मी विचारलं... आणि तिनं मान हलवली. `कशी आहे ती?' ती कोमात आहे, हे माहीत असूनही मी पुढचा प्रश्न विचारला. `ती जिवंत आहे'... ती थंडपणानं म्हणाली. मी स्तब्ध... तिच्या डोळ्याततली वेदना आणखीनच स्पष्ट झालेली. `कुणी असतं तिच्यासोबत?'... `२४ तास?' नकारार्थी मान हलवतच तिनं मलाच विचारलं. `नातेवाईक वगैरे?'... पुन्हा ती गप्प. `कुठे ठेवलंय तिला?' मी एक अयशस्वी प्रयत्न पुन्हा केला... आणि काहीच न बोलता, मान झुकवून ती चालू लागली... --------------- नोव्हेंबर 1973 मध्ये, म्हणजे तब्बल 36 वर्षांपूर्वी सूडभावनेने पेटलेल्या सोहनलाल वाल्मिकी नावाच्या कुणा नरपशूने कुत्र्याच्या साखळीने तिचा गळा आवळून तिच्यावर पाशवी बलात्कार केला, तेव्हाच तिच्या मेंदूच्या संवेदना हरपल्या. तिची वाचा आणि दृष्टीदेखील हरवली... कुत्र्यांना अमानुषपणे वागविणार्‍या या `टेंपरवारी' सफाई कामगाराला कडक शब्दात समज दिल्याचा सूड म्हणून त्यानं तिच्यावर अमानुष बलात्कार केला. संवेदना हरपलेल्या स्थितीमुळे मूक अरूणाला स्वतः त्याविरुद्ध कोणताच पुरावा देता येणं शक्यच नव्हतं... काही दिवसांतच तिचं लग्न होणार होतं. सामजिक अवहेलनेपासून वाचविण्यासाठी प्रशासनानं बलात्कारची तक्रारही केली नव्हती, असं म्हणतात... सोहनलालवर बलात्काराचा आरोपही होऊ शकला नाही... आणि तो शिक्षा भोगून पुन्हा आपल्या, माणसांच्या जगात परतलाही... अरुणा मात्र, सोहनलालने केलेल्या गुन्ह्याची शिक्षा भोगते आहे... एकाकीपणे, मूकबधीरपणे... पण तेव्हापासून, तिनं आपल्या, `जिवंत जगा'कडे डोळे उघडून पाहिलेलंदेखील नाही... ... 36 वर्षांपूर्वी सुरू झालेली अरुणाची ही "कथा' आज एका नव्या वळणावर येऊन थांबली आहे. रुग्णालयातील तिच्या संवेदनाहीन अस्तित्वाचादेखील कधीकाळी तिथल्या परिचारिकांना मोठा दिलासा होता. कारण, अरुणावरील अत्याचारामुळे रात्रंदिवस ड्यूटी बजावणाऱ्या परिचारिकांच्या सुरक्षेचा आणि हक्कांचा मुद्दा ऐरणीवर आला होता. अरुणा शानभाग हे परिचारिकांच्या लढ्याचे प्रतीक बनले होते. अरुणा शुद्धीवर नाही, तिच्या संवेदना हरवल्या आहेत, हे माहीत असूनदेखील याच भावनेतून तिच्यावरील मायेपोटी तिच्यावर उपचार करणाऱ्या आणि तिच्याच "बॅच'च्या परिचारिका आज बहुधा रुग्णालयाच्या सेवेत नाहीत. त्यामुळे, बेशुद्धावस्थेतही अरुणानं परिचारिकांच्या जगाशी जुळवलेलं नातं आज संपून गेलं आहे. अरुणा ही रुग्णालयाच्या आणि तेथील आजच्या कर्मचाऱ्यांच्या दृष्टीने केवळ एक "कथा'च राहिली आहे. सुमारे दहा वर्षांपूर्वी "अरुणाची स्टोरी' पुस्तकरूपाने प्रसिद्ध झाली आणि प्रसारमाध्यमांची "केईएम' परिसरात गर्दी सुरू झाली. पालिका प्रशासनाने याची दखल घेतली आणि अरुणाचा वॉर्ड रहदारीसाठी बंद केला... तो आणखीच एकाकी झाला. जगाच्या जिवंतपणाचं भानदेखील नसलेली अरुणा अधिक एकटी झाली. अरुणाच्या वॉर्डकडे फिरकण्यावर महापालिका आयुक्तांनी बंदी घातली, त्याला आता अनेक वर्षे झाली आहेत. अरुणाला जिथे ठेवलंय, तिथे जाण्याची सर्वसामान्यांना मुभा नाही. गेल्या 36 वर्षांच्या काळात अरुणाच्या "स्टोरी'चा गाभादेखील काहीसा पातळ झाला आहे. तिच्या मायेचं, कुटुंबातलं बहुधा कुणीच तिच्याकडे फारसं फिरकत नाही. तिच्या संवेदनाहीन शरीरात केवळ "वैद्यकशास्त्रीय जिवंतपणा' आहे, पण "जिवंतपणा' असलेल्या जगापासून ती दूरच आहे. अरुणावर उपचार सुरू असलेला रुग्णालयाचा तो "कोपरा' केवळ पाहता यावा, आणि शक्‍य झाल्यास लोकांपर्यंत पोचवावा, म्हणून आज पुन्हा प्रसारमाध्यमांनी खूप प्रयत्न केले. ... ३६ वर्षं जगाकडे पाठ फिरवून राहिलेल्या अरुणाने आता आपल्या वयाची साठी ओलांडलेली असेल... पुन्हा एक नवी "स्टोरी' सुरू झाली आहे!...

आमची `शोध'(?)पत्रकारिता!

कुणाचं बोलणं चोरून ऐकण्याची आणि ते दुसर्‍यापर्यंत विनाविलंब पोहोचवायची आमची सवय तशी फार जुनीच. म्हणजे इतकी जुनी, की, आम्ही बातमीदार होणार असं भविष्य आमच्या पिताश्रींनी खूप लहानपणीच- म्हणजे `आमच्या' लहानपणी- वर्तवलं होतं. आज आम्हाला हे सांगण्यास आनंद होतो, याचं कारण, पाळण्यातले पाय पाहून भविष्य वर्तवण्याचे शास्त्र अलीकडे लोप पावत असताना, असे शास्त्र खरोखरच अस्तित्वात होते, याचा ठोस पुरावा आमच्या रूपानेच आमच्या हाती आहे. बातमीदाराने (पक्षी- रिपोर्टराने) पुरावा हाती असल्याखेरीज बातमी `डिस्क्लोज' करू नये, असं पत्रकारितेच्या वर्गात शिकवलं जातं असं म्हणतात. म्हणून हा पुरावा..
...तर, लोकांच संभाषण चोरून ऐकणं, रस्त्यावर सापडलेल्या चुरगळलेल्या कागदाच्या घड्या विस्कटून त्यावरील मजकूराबरहुकूम बातमी पाडणं, इतकंच नव्हे, तर अगदी महापालिकेतल्या किंवा मंत्रालयातल्या प्रत्येक मजल्यावरच्या कचर्‍याच्या ढिगार्‍यातले कागद उपसणं आदी अनेक उद्योग आम्ही केलेले असल्यामुळे आमच्या पत्रककारितेला बहर आला आहे. ( खुलासा : या विधानांवरून काही वादंग निर्माण झालेच, तर त्यावर येथेच पडदा टाकण्यात येत आहे. आणखीही एक बाब स्पष्ट करणे आवश्यक आहे- हल्ली कंपोझिटर नावाची संस्था हद्दपार झालेली असल्याने, हा मजकूर आम्ही स्वहस्ते टाईप करीत आहोत. त्यामुळे प्रुफाच्या काही चूका राहाण्याचि दाट शक्याता आहे. वर्तमानपत्रांचे वाचक ज्याप्रमाणे त्या सहन करतात, तसेच आपणही आहोत असे सम्जून हा मजकूर वाचावा. ) तर, अश्या सवयीतून आम्ही बायलायनीच्या असंख्य ष्टोर्‍या पाडल्या आहेत. नंतर त्यावर येणार्‍या खुलाश्यातूनही वेगळे मुद्दे शोधून नवी बायलाईन पाडण्याची कलाही आम्हास अवगत आहे.
(पुन्हा एक खुलासा : या मजकूरातील पात्रे - अगदी खुद्द आम्हीही- पूर्णपणे काल्पनिक असून, कोणाशी त्याचे साधर्म्य आढळल्यास तो एक योगायोग समजावा.)
तर, आम्चे एक मित्र, बापू म्हणतात त्यांना- ते मागं आजारी पडले होते, तेव्हाची ही गोष्ट! ते कळल्यापासून वरवर हळहळल्यासारखं दाखवत, बापूंचा आजार असाच राहो, असं साकडं काहीजण घालतायत असं त्या दिवशी रात्री प्रेस्क्लबात टेरेसवरच्या कोपर्‍यातल्या कुणाचंतरी वाक्य आम्ही चोरून ऐकलं. सुदैवानं तेव्हा रात्र फार झाली नव्हती, त्यामुळे आम्हीही पूर्ण ‘जागे’ होतो. हे ऐकलं, आणि आम्ही सवयीनुसार कामाला लागलो. बापूंच्या आजाराचं कारण शोधायच्या! कान, नाक आणि डोळे हे बातमीदारचे संवेदन्शील अवयव असतात, असं फडकेसरांनी सांगितल्याचं एरॊसशेजारच्या गल्लीतून जाणारी दोनचार मुलं बोलतानाही आम्ही ऐकलं होत. तर, आताही आम्ही कान आणि नाक खुपसण्याच्या उद्योगाला लागलो. चांगला बातमीदार म्हणून आम्हाला हे करणं भागच आहे. आणि आता ही सवय सुटणं शक्यच नाही. उलट आम्हाला या सवयीचा अभिमानच आहे. म्हणूनच आधी, सगळ्यांच्या, -म्हणजे आमच्यातल्यांपैकीच कुणाच्यातरी- (आमच्या जगाला आम्ही वृत्तपत्रसृष्टी म्हणून संबोधतो) ब्यागेत, किमानपक्शी बोलण्यात बापूंच्या आजारपणाबद्दल काहीतरी हाताशी लागेल, अशी आमची खात्री होती.
...तसं झालं, पण ते भलतीकडेच. दुसर्‍याच एका `पिशवी'त आम्हाला हवा होता तो ‘मजकूर’ सापडला.
परवा, दादरच्या पहिल्या फलाटावर ट्रेनची वाट बघत असल्याचं भासवत आम्ही बराच वेळ उभे होतो. संध्याकाळच्या वेळी असं उभं राहायला मजा येते, असं नरीमन पॉईंटवर संध्याकाळी हवा आणि शेंगदाणे खायला आलेल्या तंबीनं पाथरेबुवांना सांगितलेलंही आम्ही एकदा असंच चोरून ऐकलं होतं. त्यानंतर बर्‍याचदा दादर हे आमचं संध्याकाळच्या टाईमपासचं ठिकाण झालं. त्या दिवशीही आम्ही तसेच उभे राहून येणार्‍याजाणार्‍या गाड्या न्याहाळत होतो. फलाटावरही आमचं लक्ष होतं. तेवढ्यात लेडीज डब्याजवळच्या फस्क्लासजवळ अनंतराव दिसले. अपराधीकाका. आम्ही त्यांना दिसणार नाही, अशा बेतानं त्यांच्या आसपास जाऊन उभे राहिलो. बातमी काढायची म्हणजे असंच करायचं असतं. तेही आम्च्यासारखेच कधीपास्नं उभे होते, हे त्यांच्या ‘शोधक’ नजरेवरून आम्ही ओळखलं. त्यांच्या हातातल्या जुन्या डायरीत कागदांची भेंडोळी खच्चून भरली होती. आम्ही त्यावर लक्ष केंद्रित केलं. त्यातला एखादा कागद हाताला लागला, तर आपल्या नावावर काहीतरी विनोदी खपवता येईल, असा एक विचार आमच्या मनात चमकून गेला. (आणि तसं झालं, तर पुढच्या पुरवणीत,- काही अपरिहार्य कारणामुळे आज अमुकअमुक सदर नाही-अशी नोट येणार या कल्पनेनं आम्हाला आणखीनच उकळ्या फुटल्या. )
अनंतराव ट्रेनमधे चढतील तेव्हा त्यांच्या डायरीतला एकतरी कागद खाली पडूदे, असं साकडं आम्ही लेडीज डब्याजवळच्या देवळातल्या मारूतीकडे बघून- खरंच तिथेच बघत होतो आम्ही- वारंवार घातलं.
आणि देव पावला. ट्रेन आली. अनंतराव फस्क्लाससमोर उभे होते, पण ते तिथे चढणार नाहीत, याची आम्हाला खात्री होती. घाईघाईनं ते बाजूच्या जनरलकडे वळले, आणि गर्दीतून डोकं घुसवून आत शिरले. हातातल्या डायरीतले काही कागद खाली पडले, आणि ट्रेन सुटली.
बातमीदाराच्या त्वरेनं आम्ही पुढे होऊन ते कागद ताब्यात घेतले आणि आमचे डोळे विस्फारले.
तातूला लिहिलेलं पत्र होतं. अनंतराव कोकणातले असावेत, असा आमचा अंदाज होता. त्याचा तातू नावाचा नातू कोकणात कुडाळात र्‍हातो, असं पाथरेबुवांनी मागं ठोकून दिलं होतं. तरीच अनंतरावानी त्याला पेपरातून पत्र पाठवायची युक्ती काढली. पोश्टेजपण वाचलं, नावपण झालं. बरं, पत्रात खाजगी काहीच नाही. सगळ्यांनी वाचलं तर काय बिघडनार? तातूला वाचायला मिळालं की झालं.
आता तातूचं काय होणार, या विचारनं आम्ही क्श्णभर हेलावलो. आणि मन घट्ट करून, कागद खिशात घालून घर गाठले.
रात्री सगळी निजानिज झाल्यावर ते कागद वाचावयास सुरुवात केली.
‘प्रिय तातूस,
हे पत्र तुला मिळेल की नाही मला सांगता यणार नाही, पण तू ते वाचू शकशील याची मला खात्री आहे.’
पहिलेच वाक्य वाचून अनंतराव त्यांच्या झुबकेदार (मिशीतल्या) मिशीत आमच्याकडे बघून हसतायत असा भास आम्हाला झाला. आम्ही पुढे वाचू लागलो.
‘पत्र लिहिण्यास थोडा उशीरच झालाय याचं कारण आपले बापू...’
आम्ही उत्सुकतेनं पत्र पुढे वाचू लागलो. जे हवे तेच मिळतेय याचा आनंद डोळ्यात मावत नव्हता.
‘तर ह्या बापूला बरं नाहीसं झालं कळलं म्हणून बघायला गेलो तर दारातच वहिनी काळ्जी करत बसलेल्या दिसल्या म्हणून काय झालं विचारताना डॊक्टरला बोलवायला हवं म्हणाल्या. मग मी सरळ परळच्या पेटिट हॊस्पिटलात कदम्बांडे डॊक्टरांकडे गेलो तर त्यांचाकडे आधीच एक पेशंट आलेला होता म्हणून बाहेरच थांबलो तेव्हा लांबूनच हंबरण्याचे आवाज ऐकू यायला लागले आणि सहज चौकशी केली तर पेशंट बरेच रांगीत आहेत असं सांगून केबिन्बाहेरच्या शिपायानं मला कल्टी मारायचा प्रयत्न केला म्हणून खिशातली- माझ्या खिशातली- दहाची नोट सरकवली- आता आपल्याला बसनं घरी जाता येणार नाही, हे माहीत असून्सुद्धा मी त्याच्याकडे बघून हसलो तर तुम्ही पत्रकार वगैरे आहात का म्हणत जरासा ओशाळत त्यानं नोट खिशात घातली. नाही नाही मी पत्रकार नाही असं मी जोरातच ओरडल्यावर चक्क डॊक्टर कदम्बांडे बाहेर आले. मग मी बापू आजारी असल्याचं त्यांना सांगून बरोबरच त्यांना तपासायला चला अशी विनंती केल्यावर सगळ्या पेशंटांना दावणीला बांधून ठेवायला शिपायाला सांगून ते माझ्याबरोबर बापूंच्या घरी आले.
दारातच वयनी काळजी करत उभ्या होत्या आणि बापू, बेडवर पडल्यापडल्या गेट वेल सूनचे मेसेज वाचत मलूल पडला होता. त्याचा खंगलेला चेहेरा बघून तुला सांगतो तातू, मला खरंच खूप वाईट वाटलं. आपण कद्धीकद्धी कुण्णाबद्दल वाईट लिहायचं नाही असं मी तव्हाच ठरवून टाकलं आणि डॊक्टरांना घेऊन बापूजवळ उभा राहिलो. बापू माझ्याकडे बघून हसत होता तेवढ्यात डॊक्ट्रांनी त्याचं पोट तपासलं आणि काय खाल्लं म्हणून वयनींना विचारलं तर वयनी माहीत नाही असं मानेनंच म्हणाल्या, तेव्हा बाहेर नव्हे, घरात असं मी वयनीना विचारल्यावर, पुरण्पोळी असं उत्तर त्यांनी दिल्यावर डॉक्टरांचा चेहेरा खुलला. आता यांच्याकडे अजून पुरणपोळ्या शिल्लक असतील का असा विचार सहज आपला माझ्या मनात आल्यावर मी पुन्हा वयनींकडे बघितलं तर त्या आत गेल्या. परवा पत्रकार दिन होता म्हणून घरी पुरण्पोळ्या केल्या होत्या, असं बापूनं सांगितल्यावर डॉक्टरांनी एक इंजेक्शन दिलं आणि मला जायला पायजे असं सांगून घाइघाईनं बाहेर पडले. तिकडे पेशंटांची रांग लागलीये म्हणताना वाटेतच त्यांनी ब्यागेत आण्खी इंजेक्शनं विकत घेऊन भरली, आणि ते बैलघोड्याला परत आले. मीपण त्यांच्यासोबतच होतो. तर ते परत येताच सगळ्या पेशंटानी माना हलवून जोरात हंबरायला सुरुवात केली, तर ह्यांच्या घरीपण पत्रकार दिन साजरा झालेला दिसतोय म्हणत डॊक्टरांनी एकेकाला इंजेक्शन देऊन घरी पाठवायला सुरुवात केली. मी त्यांना थॆंक्यू म्हणून निघालो, तर खिशात दहाची नोट नसल्याचं लक्शात आल्यावर रेल्वेस्टेशनवर आलो. आता उतरल्यावर घरी चालत जाव लागणार हे आठवल्यामुळे जरासा नर्वस झालो, पण घरी यावच लागणार हे माहीत होतं. आल्याआल्या तुला पत्र लिहायला घेतलंय. अजून पुरं नाही झालंय पण जसं जमेल तसं लिहून काढीन म्हणतो. बापूला एखादा मेल करून गेट वेल सून म्हण. सध्या इतकच. तुझा अंतूकाका’
.. पत्र वाचून झाल्यावर बापूच्या आजारपणाचं कारण समजल्याने, शोधपत्रकारितेच्या आमच्या कौशल्याचा आम्हाला खूपच अभिमान वाटू लागला, आणि आम्ही लगेच ते ऒपरेट करायला बसलो.
(आता पुढ्च्या पुरवणीत, ‘काही अपरिहार्य कारणामुळे...’ वाचायला मिळणार याचा आनंद आम्हाला आवरत नव्हता)

स्नोई.. .

लोकसत्ता'च्या व्हिवा पुरवणीत (३ डिसें.०९) माझ्या नववीतल्या, इंग्रजी माध्यमात शिकणार्‍या मुलीचा- सलोनीचा- हा लेख प्रसिध्द झालाय.) गेल्या दोन-तीन वर्षांपासून मी आणि माझी बहीण-विदिशा- आम्ही दोघंही आई-बाबांच्या अगदी मागे लागलो होतो. एक छानसं कुत्र्याचं पिल्लू घरी आणा म्हणून. शेवटी, सहा-सात महिन्यांपूर्वी बाबांनी तळहातावर धरून एक पपी आणला. जापनीज स्पिट्झ जातीचा.. पांढराशुभ्र.. गोड.. गुबगुबीत, एवढय़ाशा, काळ्याभोर डोळ्यांचा, गुलाबी नाकाचा आणि मऊमऊ तळव्यांचा.. आम्ही लगेच त्याला नाव दिलं स्नोई. जेमतेम महिनाभराचा इवलासा तो गोड जीव, तळहातावर उचलून धरला की आपल्या बटनाएवढय़ा डोळ्यांनी आमच्याकडे पाहायचा, आणि आपोआपच त्याचं कौतुक सुरू व्हायचं. घरी आल्यावर पहिले दोन-तीन दिवस तो खूपच शांत होता. पण नंतर जसजसा तो घरात, आमच्यात रुळत गेला तसतसा तो मस्तीखोर होत गेला. सुरुवातीला त्याला बोललेलं काहीच कळत नव्हतं. हळूहळू त्याला समजायला लागलं. पहिला शब्द जो त्याला कळला, तो ‘मंम्म’ होता. एका काचेच्या बशीतून आम्ही त्याला सेरेलॅक द्यायचो. त्या बशीचा नुसता आवाज आला, तरी तो असेल तिथून धावत येऊन बघायचा. आपल्यासाठी काही खायला तर ठेवलेलं नाही ना.. बशीत काही दिसलं नाही की पुन्हा निमूटपणे आपल्या ठरलेल्या जागी टेबल किंवा सोफ्याखालच्या कोपऱ्यात बसून राहायचा. काही दिवसांनंतर त्याला आणखी एक शब्द कळायला लागला. ‘भूर चला!’ असं म्हटलं, की त्याची धांदल सुरू व्हायची.. मान उंचावून वर पाहात सोबतीनं पावलं टाकत तो घरभर आमच्याबरोबर चालत राहायचा. बाहेर जाण्यासाठी कुणी तयारी करायला लागलं की त्याची अगदी तारांबळ उडायची. मग पट्टा शोधायची पळापळ सुरू व्हायची.. पट्टा शोधत तो घराचा कानाकोपरा धुंडाळायचा.. ‘इथे बघू या’.. म्हणत आम्ही जिथंजिथं बोट दाखवू, तिथंतिथं वाकून बघायचा आणि दिसला नाही की बिचाऱ्यासारखं आमच्याकडे बघत राहायचा.. आम्ही पट्टा शोधणारच, हे त्याला माहीत असायचं. मग तो शांत उभा राहायचा, गळ्यात पट्टा अडकवून घेण्यासाठी. पण हे फक्त बाहेर जायची खात्री असेल तर. नाहीतर, घरात असतानाही आपल्या गळ्यात पट्टा अडकवतोय असं लक्षात आलं की तो अशा जागी जाऊन गंमत बघत बसायचा की, आमचा हातदेखील तिथे पोहोचणार नाही. आता तो मोठा होतोय. त्याला सगळं समजतंय. आम्ही त्याच्याशी मराठीतच बोलतो.. त्याला फक्त बोलता येत नाही. पण आम्ही त्याच्याशी बोलतो. कारण त्याला सगळं समजतं. खूप वेळा तो अगदी शहाण्यासारखं वागतो. पण प्रत्येकानं घरी येताच आधी आपलं कौतुक केलंच पाहिजे, असा त्याचा हट्ट असतो. आई-बाबा किंवा मी आणि विदिशा कुणीही अगदी एक मिनिटासाठी बाहेर जाऊन घरात परतलं, की शेपटीसकट सगळं अंग हलवत कान पाडून तो कुरकुरायला लागतो.. तेव्हा त्याची पळापळ बघण्यासारखी असते आणि शेजारी बसताच शांत होतो. मग त्याच्या गुबगुबीत, केसाळ पाठीवरून बोटं फिरवताना आमचा थकवा कुठल्या कुठे पळून जातो. कधी कधी सगळेजण घरात असताना दरवाजाची बेल वाजते आणि त्याचा अवतार बदलतो. घराची जबाबदारी जणू आपल्यावरच आहे, अशा थाटात तो दरवाजाशी जाऊन गुरगुरायला लागतो. दरवाजा उघडेपर्यंत त्याचं भुंकणंही सुरू झालेलं असतं. बाहेर कुणीतरी पाहुणा, अनोळखी माणूस उभा असला की त्याचं भुंकणं वाढतं. मग त्याला उचलून घ्यावं लागतं. ‘कोण आहे बघू या’, असं म्हटलं, तर तो उचलू देतो. नाहीतर, उचलण्याचा प्रयत्न करणं, त्याला तसं पसंत नसतं. मग तो पाहुणा घरात असेपर्यंत एकदा तरी त्यानं आपल्याशी खेळावं, असा याचा हट्ट सुरू होतो. तेव्हा त्याला दुसरं काहीच सुचत नसतं.. पाहुण्याकडे डोळे लावून शेपटी हलवत आणि घशातून कुरकुरण्याचा आवाज काढत तो पाहुण्याकडे पोहोचायची धडपड करत असतो. पण सगळ्याच पाहुण्यांना कुत्री आवडतात असं नसतं. मग आम्हालाच कसंतरी होतं. गळ्यात पट्टा बांधून आम्ही त्याला आतल्या खोलीत घेऊन जातो. पाहुणा बाहेर असेपर्यंत त्याचं मात्र कशातच मन रमत नाही. आमचा स्नोई आता आठ महिन्यांचा आहे. घरी आणला तेव्हा तो एकच महिन्याचा होता. कुत्र्याच्या पिल्लाचं सगळं अगदी लहान मुलासारखंच असतं. तो घरात आल्यापासून सात महिने कसे गेले ते कळलंच नाही. आता तो आमच्यात एवढा रमला की घरातल्या सगळ्यांना तो ओळखतो. घरातली सगळीच माणसं त्याला खूप आवडतात. तो शहाण्यासारखा वागतो, पण कधीकधी मस्ती करतोच. त्यानं आम्हाला एवढा जीव लावलाय की, त्याच्याशिवाय आम्हा कुणालाच करमत नाही. त्याच्या मस्तीखोरपणाची खात्री महिनाभरापूर्वी आम्हाला पटली. आई आणि बाबा कुठेतरी बाहेर जात होते. तो बेडरूममध्ये कपाटाजवळच्या कोपऱ्यात शांत बसला होता. सकाळची वेळ होती. त्याची बाहेरची चक्कर झाली होती. नेहमी तर फिरायला जाऊन आल्यावर तो दोन-तीन तास मस्त झोपतो. पण त्या दिवशी आई-बाबांनी दार उघडलं आणि स्नोई पळत बाहेर आला. काही कळायच्या आत दरवाजाच्या एवढय़ाशा फटीतून बाहेर पळून जिने उतरू लागला. बाबाही त्याच्या मागे पळाले आणि स्नोईनं मागे वळून पाहिलं. बाबा पाठी आहेत अशी खात्री होताच, आता फिरायला जायचंय, असंच त्याला वाटलं असावं. तो जिने उतरू लागला आणि खाली उतरून मोकळेपणानं धावत सुटला. अख्ख्या बिल्डिंगला फेऱ्या मारल्या. झाडांवरचे कावळे, पक्षी, खाली उन्हात बसलेली मांजरं, सगळ्यांच्या मागे स्नोई धावत होता. त्या सगळ्यांची नुसती पळापळ झाली. पुन्हा दोन-तीन दिवसांनंतर तो असाच बाहेर पळाला आणि फिरून आला. स्नोईला त्या दिवशी घरात आणलं, तेव्हा तो इतका शांत होता की हाच तो मस्तीखोर स्नोई, असं त्याच्याकडे बघून कुणालाही वाटलं नसतं. स्नोईनं आम्हाला अगदी जीव लावला आहे. त्याला काही झालं, की आम्हाला फारच वाईट वाटतं. मागं तो अगदी लहान दोन-तीन महिन्यांचा होता, तेव्हा बेडवर शांत झोपला होता. आसपास कुणीच नव्हतं. अचानक आम्हाला त्याच्या ओरडण्याचा आवाज आला आणि आम्ही आत धावलो. स्नोई खाली जमिनीवर पडला होता आणि कुरकुरत होता. आम्ही त्याला उचलून घेतलं. विदिशाला तर रडूच आलं. तेव्हापासून, त्याला काही होऊ नये, म्हणून आम्ही जपत असतो.